Phan Kế
Bính (1875 - 1921) hiệu là Bưu Văn, bút hiệu Liên Hồ Tử là một nhà báo, nhà văn
nổi tiếng của Việt Nam đầu thế kỉ XX. Ông sinh tại làng Thụy Khuê, huyện Hoàn
Long, tỉnh Hà Đông (nay thuộc phường Thụy Khuê, quận Tây Hồ, Hà Nội). Ông là một
học giả uyên bác với một số tác phẩm tiêu biểu: Việt Nam phong tục, Việt Hán
văn khảo, Hưng Đạo Đại Vương, …
Cuốn
sách “Việt Nam phong tục” do nhà xuất bản Văn học ấn hành năm 2011, sách dày
344 trang, được in trên khổ giấy 13x19 cm. Đây là tác phẩm nổi tiếng nhất của
Phan Kế Bính, một công trình nghiên cứu công phu về những phong tục, tập quán
lâu đời của dân tộc.
Tác phẩm
được chia làm 3 thiên tương ứng với 3 thiết chế đặc đặc trưng cấu thành nên một
xã hội truyền thống theo thứ tự từ thấp đến cao.
- Thiên thứ nhất: Nói về phong tục
trong gia tộc gồm 17 chương nói về chữ hiếu, đạo làm con, anh em
trong gia đình, cách đối đãi.
- Thiên thứ nhì: Nói về
phong tục hương đảng gồm 34 chương nói về phong tục thờ cúng, lễ
hội, đám tiệc.
- Thiên
thứ ba: Nói về phong tục xã hội gồm 47 chương nói về thứ bậc, nghề
nghiệp, vui chơi trong xã hội xưa.
Là một nhà nho uyên bác mang tư tưởng tân tiến,
tác giả không chỉ mô tả từng tập tục, mà còn lần về gốc tích cái tục ấy, nhìn
nhận, đánh giá để xem nó hay hay dở, từ đó “xét điều gì quá tệ mà bỏ bớt đi, rồi
lâu mới đem cái tục hay mà bổ hết cho các tục dở. Còn tục mà là quốc túy của ta
thì ta cứ giữ lấy”. Những phong tục, tập quán đã có tuổi hàng trăm năm đã thực
sự sống lại trong ngòi bút tài tình của nhà văn, nhà báo Phan Kế Bính. Đọc “Việt
Nam phong tục” ta không chỉ hiểu hơn về phong tục Việt mà còn thấy ở đó như chứa
cả một vùng kí ức, hoài niệm.
Nói về Tết Nguyên Đán, Phan Kế Bính viết “Mồng
một đầu năm là Tết Nguyên Đán. Tết này ăn to hơn cả tết trong một năm. Trước nửa
tháng Tết, nhà nào nhà ấy đã rộn rịp sắm Tết.” Cái Tết xưa được ghi lại thật trọn
vẹn với những hình ảnh đặc trưng như “thầy đồ viết câu đối”, “các người
đi buôn bán hoặc đi làm ăn xa xôi, đâu cũng nghỉ việc để về nhà ăn Tết”,
“cây nêu, câu đối đỏ”, “Các phong tục ngày Tết cũng được tác giả, ghi lại đầy đủ
từ tục dọn dẹp nhà cửa đón Tết đến tục cúng giao thừa và các tập tục trong cả 3
ngày Tết: như làm cỗ cúng Gia Tiên, xông đất, mừng tuổi, chúc Tết… Tác giả viết:
“sáng mồng một Tết thì làm cỗ cúng Gia Tiên, và cúng cả Thổ Công, Táo Quân, Nghệ
Sư…cỗ bàn to nhỏ thế nào cũng được, nhưng làm sao cũng phải có bánh chưng, cá
kho, giò, chả, dưa hành, thịt bò mới ra cỗ Tết”, “cúng gia tiên xong thì con
cháu ra mừng tuổi ông bà cha mẹ, lạy hai lạy. Ông bà cha mẹ mừng cho con cháu mỗi
đứa một vài xu hoặc một vài hào, gọi là tiền mừng tuổi”.
Một trong những điểm mạnh của Phan Kế Bính là ông không chỉ vẽ lại một bức
tranh tổng thể về phong tục Việt Nam mà còn “phản biện” đối với các phong tục
đã tồn tại qua hàng thế kỷ. Đọc công trình này của Phan Kế Bính, chúng ta không
chỉ có cơ hội hiểu thêm mà còn được khơi gợi, nghĩ tiếp, nhìn lại và nghĩ lại về
phong tục Việt Nam. Cuốn sách ra đời hơn 100 năm trước, nhưng cho đến thời điểm
này vẫn là một trong những công trình khảo cứu có giá trị bậc nhất về các phong
tục tập quán trên đất nước ta và nhiều vấn đề Phan Kế Bính nhắc đến vẫn nóng hổi
tính thời đại.
Các em
học sinh - thế hệ trẻ tương lai của đất nước, cần ý thức được vai trò, ý nghĩa
vô cùng quan trọng của bản sắc văn hóa dân tộc để nâng cao tinh thần gìn giữ những
giá trị tốt đẹp này; tích cực rèn luyện lối sống lành mạnh, giữ gìn, phát huy
những phong tục, tập quán tốt đẹp của dân tộc; đồng thời lên án, phê phán những
hành vi làm mai một bản sắc dân tộc, có thái độ đấu tranh mạnh mẽ để bài trừ và
tẩy chay những cổ tục lạc hậu.
“Phong”
là nề nếp đã lan truyền rộng rãi. “Tục” là thói quen lâu đời. Phong tục có thứ
đã trở thành luật tục ăn sâu bén rễ trong nhân dân rất bền chặt, có sức mạnh
hơn cả đạo luật. “Việt Nam phong
tục” là tư liệu cần thiết để suy cổ nghiệm kim. Mong rằng khi
xếp sách lại, người đọc sẽ thấy toát lên tình yêu thiên nhiên, tình đoàn kết
giữa người trong một nước. Muốn cho một nếp nghĩ trở thành phong tục, phải kinh
qua thời gian dài. Và muốn đả phá một tục lệ hủ lậu, cũng phải kiên trì, cương
quyết.
Sách đã
có trong ngăn sách Khoa học thường thức về lịch sử văn hóa tại thư viện nhà trường.
Kính mời các thầy, cô giáo cùng các em học sinh hãy đến thư viện mượn đọc.
Xin
chân thành cảm ơn các thầy cô và các em học sinh đã lắng nghe giới thiệu sách của
thư viện nhà trường. Chúc các thầy cô và các em học sinh đón một cái tết thật
nhiều niềm vui: Chúc mừng năm mới – An khang thịnh vượng!